Bi kurtî Dîrok û Erdnîgariya Şikefta Beşiklî!

Nivîskar: Celal Orhan

 Şikefta Beşiklî li navçeya Samandagê ya parêzgeha Xetayê, li peravên Deryaya Navîn(Spî) nêzîkî gundê Mağaracıkê dikeve. Ev herêm ku li başûrê Tirkiyeyê ye ji hêla erdnîgarî ve cîhek stratejîk e. Samandag bi xwe li ser riya dîrokî ya ku Rojhilata Navîn û Ewropayê bi hev ve girêdide cih digire. Şikefta Beşiklî li ser çiyayên ku nêzîkî peravên Deryaya Navîn(Spî) in, di nav qadeke xwezayî ya bi kevirên kilsî de hatiye kolandin. Ev şikeft di nav avahiyeke xwezayî ya kevirî de ye, ku bi awayekî xwezayî û destan hatiye şekildan.

Ji hêla erdnîgarî ve, Şikefta Beşiklî li devereke ku xwedî avhewayeke nerm a Deryaya Navîn(Spî) e, cih digire. Herêm bi daristanên kesk, çem û avên binê erdê dewlemend e ku ev yek jî ji bo niştecihbûna mirovên kevnar cîhekî îdeal kiriye. Bilindahiya şikeftê ji asta deryayê ne zêde bilind e, lê cihê wê yê li ser çiyayan wê ji bo armancên parastinê û çavdêriyê guncav dike.

Şikefta Beşiklî yek ji şûnwarên herî kevnar ên herêma Xetayê ye û dîroka wê bi hezaran sal berê ve diçe. Ev şikeft, ku bi taybetî di serdema Romayê de girîngiyeke mezin wergirtiye wekî cîhekî olî, niştecihbûnê û depokirina xwarinê hatiye bikaranîn. Li gorî lêkolînên arkeolojîk şikefta Beşiklî dibe ku di serdemên berî dîrokê  de jî wekî cîhekî niştecihbûnê hatiye bikaranîn. Bermahiyên ku di şikeftê de hatine dîtin nîşan didin ku ev cih ji serdema Neolîtîk (nêzîkî 10,000-5,000 BZ) heta serdema Romayê û Bîzansê bi awayekî domdar hatiye bikaranîn.

Navê "Beşiklî" (bi tirkî "Beşikli Mağarası") ji avahiyên qebirên ku di hundirê şikeftê de hatine kolandin tê. Van qebiran ku bi awayekî xwezayî di keviran de hatine çêkirin. Qebirên di şikeftê de, bi piranî ji serdema Romayê ne  û nîşan didin ku ev cih wekî goristana kevnar hatiye bikaranîn. Qebir bi awayekî xweş hatine kolandin û xwedî avahiyeke mîmarî ya giring in,  ku ev jî nîşana pêşkeftina teknîkî ya wê serdemê ye.

Di serdema Romayê de, Xetay (ku wê demê wekî Antakyayê dihat naskirin) yek ji bajarên herî girîng ên Împaratoriya Romayê bû. Şikefta Beşiklî, ku nêzîkî Antakyayê ye, dibe ku wekî cîhekî olî an jî cîhekî veşartî ji bo niştecihên herêmê xizmet kiribe. Her wiha di serdema Bîzansê de şikeftên bi vî rengî bi gelemperî ji bo armancên olî wekî manastir an cîhên îbadetê dihatin bikaranîn.

Şikefta Beşiklî ne tenê ji hêla dîrokî û erdnîgarî ve girîng e, her wiha ji hêla çandî ve jî xwedî cihekî taybet e. Herêma Xetayê ku di dîrokê de wekî xaçerêya şaristaniyan bûye, mêvandariya çandên cihêreng ên wekî Hîtît, Asûrî, Pers, Yewnanî, Romayî û Bîzansî kiriye. Şikefta Beşiklî, bi qebirên xwe yên kevnar û avahiyên xwe yên di keviran de hatine kolandin, mînakekî zindî yê vê dewlemendiya çandî ye.

Qebirên di şikeftê de bi taybetî nîşana mîmariya Romayê ne. Ev qebir ku bi gelemperî ji bo malbatên dewlemend an kesên girîng ên civakê hatine çêkirin bi awayekî hunerî hatine xemilandin. Hin qebiran xwedî nivîsên kevnar in, ku ev jî di derbarê jiyana civakî û olî ya wê serdemê de agahî didin. Her wiha şikefta Beşiklî ji hêla arkeologan ve wekî cîhekî girîng tê dîtin ji ber ku ew nîşan dide ka çawa mirovên kevnar bi hawirdora xwe ya xwezayî re têkilî danîne û wê ji bo armancên xwe yên rojane bikar anîne.

Îro Şikefta Beşiklî yek ji cihên geştyarî yên herî girîng ên Samandagê ye. Herêm bi xwezaya xwe ya bedew, peravên xwe yên Deryaya Navîn(Spî) û şûnwarên xwe yên dîrokî, geştyaran dikişîne. Şikefta Beşiklî, bi taybetî ji bo kesên ku eleqedarî arkeolojî û dîrokê ne, cîhekî balkêş e.

Şikefta Beşiklî, bi dîroka xwe ya bi hezaran salî, avahiyên xwe yên mîmarî yên bêhempa û cihê xwe yê erdnîgarî yê stratejîk, yek ji gewherên dîrokî yên herêma Xetayê ye. Ev şikeft ku nîşana şaristaniyên cihêreng ên wekî Romayê û Bîzansê ye, ji bo lêkolîna dîroka mirovahiyê cîhekî girîng e. Parastina vê şikeftê û danasîna wê ji bo nifşên nû ne tenê ji bo Samandagê, lê ji bo tevahiya cîhanê jî girîng e...

12.07.2025

Samandag/Xetay

XELAT