Kêlîkek ji Jînenîgariya Dengbêjê Gelêrî Mişo Bekebûr Berazî

Nivîskar: Fadil Mişo Bekebûr Berazi

Mişo Bekebûr Berazî, ew Mişoyê kurê Bekir kurê Etto ye, ji bajarê Rihayê ya bakûrê Kurdistanê ye ku ji eşîra Pîjan a êla Berazî ye di sala 1889`an ji dayîk bûye û sala 1956`an koça dawî kiriye.

Bavê wî, Bekir, bi jineke Kurd a ji eşîra koçer a Qere Kêçî re zewicî, ​​ku li derdora bajêr dijiya. Bekir ji ber wêrekî û serhişkiya xwe wekî Bekebûr dihat nasîn, ku tê wateya "zilamê serhişk".

Bekir li Urfa (Riha) yê xaniyekî sade û zeviyên çandiniyê hebû, heta ku jina wî mir, li wir wekî cotkar xebitî. Piştre, ew bi birayê xwe yê mezin, Hem Gawir yê ku dijwar û bi hêrs bû, re şer kir. Piştre Bekir her du kurên xwe, (Îbo û Mişo), çû cem eşîra Qere Keçî da ku bi xizmên wan re bijîn. Lêbelê, jiyana li wir ne li gorî wî bû, ji ber vê yekê ew çû gundê Osmanakê  ya bakûr ku nêzîkî sinorê Kobanî bûye, da ku bi xizmên xwe û eşîra xwe, Bîjan re bijî. Ew demekê li vî gundî ma, bi kurên xwe re di çandiniyê de xebitî, heta ku di temenê heftê saliya xwe de mir.

Her çiqas kurên wî, Mişo û birayê wî yê mezin Îbo, ew li yek cihî bi hev re nejiyan. Ew çend caran ji hev cuda bûn, nemaze piştî mirina diya wan (Yazî). Wê demê, Mişo Bekebûr hîn bîst û yek salî nebû. Ew xortekî xeyalperest bû ku ji hêla stranên gelêrî û çîrokên civakî ve pir bandor bûbû. Ew bi hêviyê tijî bû ku navê wî dê li ser devê her kesî li herêmê be, û çima na? Ew xwediyê dengekî xweşik, aqilekî tûj û jêhatîyek mezin bû.

Mişo bala xwe da ser çîroka "Ceblî û Binefşê" wekî berhema xwe ya yekem. Ew çîrokeke civakî ji folklora Kurdî ye li ser evîn û evîna xwezayê. Ew bûyer û vegotinên wê bi helbest û pexşanê re bi hev re dihûne, dûv re bi coşa hunermendekî dilşewat, dengê wî melodîk û dilşewat distirê. Çîrok serkeftinek mezin bû, baweriya wî bi xwe zêde kir û ew bi kêfxweşiyê tijî kir.

Piştî vê yekê, Mişo dudilî nekir ku dest bi çend stranên din bike, Ew wan bi şêwaza xwe ya balkêş û bi melodiyên xwe yên cihêreng pêşkêş dike. Navûdengê wî belav bû, dengê wî yê şîrîn li deştên kesk ên Deşta Sirucê deng vedida û li ser girên Kobanî û çiyayên Kurd Daxê deng vedida. Bi destpêkirina Şerê Cîhanê yê Yekem di sala 1914an de, di nav hevpeymanî û blokên navneteweyî de, û seferberî û amadekariyên paşê ji bo rûbirûbûna dojeha vî şerî - di lûtkeya bêkarî, belengazî û birçîbûnê de, Mişo Bekebûr Berazî wekî bi sedan ji xortên Kurdan ji hêla rayedarên dewleta Osmanî ve ve bi zorê di karwanek ji sedan mêr û pîremêrên Kurd de şandin Iraqê da ku li wir di şerê parastina berjewendiyên wan de şer bikin.

Li wir, di Şerê (Kut û Emarayê) de, Mişo ji aliyê xwe yê rastê ve bi guleyek nekujer birîndar bû. Ew bêyî alîkariya bijîşkî li qada şer ma, karîbû bi şev bireve, xwe veşart û ji hêzên Tirk veşartî. Ev yek, ji aliyekî ve, ji ber nebûna baweriya wî di parastina Osmaniyan de, û ji aliyê din ve, ji ber bêwatebûna vî şerî ku Kurd tê de ti beşdariyek nebû, û ya herî trajîktir, ji ber dabeşbûna wan li gorî Peymana Sykes-Picot a navdar bû. Di wê demê de, navê wî wekî winda di şer de hatibû tomar kirin.

Mişo bi birîndarî bi roj xwe vedişart û bi şev jî rêwîtî kir heta ku gihîşt gundê Osmanakê. Demekê veşartî ma, bi baldarî li gundê Siwêrekê yê nêzîkî bajarê Urfayê û hin gundên herêma Deşta-Surojê digeriya. Li wir, ji aliyê Xalib Begê ve, serokê eşîra Bîjan a bakûrê Kurdistanê , parastineke berfireh wergirt, ku hemû alîkarî pêşkêşî wî kir da ku pêşî li girtina wî ji aliyê rayedarên Tirkiyeyê û darizandina wî ya ji ber revê bigire kir.

Bi destpêkirina şoreşa Kurdî a bi pêşengiya Şêx Seîd Pîran di sala 1925an de - ku armanca wê azadkirina erd û gelê kurd bû ji Tirkiya Kemalîst bû - ku bi hovane hate tepisandin, cenazeyên şervanên Kurd, digel serokê wan Şêx Seîdê Pîran, li paytexta Kurdan a Dîyarbekirê (Amed) hatin daliqandin. Çerxa tundûtûjî, tepeserkirin û girtinên keyfî fireh bû, û hemû beşên nifûsa Kurd li seranserê Tirkiyeyê di kampanyayeke tirsandin û zilmê de hedef hat girtin.

Van bûyerên tirsnak siyayek giran li ser hestên neteweyî yên (Mişo Bakabur Berazî) avêtin, hestek kûr a windakirina şehîdan di dilê wî de çandin. Dilê wî tijî nefret û hêrs bû li hember êrîşkaran ji ber kiryarên wan ên nemirovane û çewisandina gelê Kurd. Ew û hin hevalên wî yên wêrek bi çalakiyên berxwedanê yên takekesî û kolektîf hêrsa xwe nîşan dan, li gelek deveran zirar dan êrîşkaran. Ev bersivek xwezayî bû ji bo pratîkên totalîter ên rejîma Kemalîst. Di nav van kiryaran de, tenê çend ji wan ev in:

Di bin şeveke tariyê de, ew û çend hevalên wî yên ku li pey wî dihatin, vagona Trênê a paşîn a li îstasyona Kobaniyê desteser kirin. Vagon tijî alav, betanî û cilên leşkeran bû. Wan ew ji trênê, ku amadekariya çûyîna Bexdayê dikir, veqetandin û avêtin ser rêhesinê ji îstasyona dûr. Piştî ku tiştê ku hewce dikir girtin, wan naveroka wê şewitandin. Hewldana wî ya kuştina waliyê Rihayê di şevê de, dema ku karwanê wî bi erebeyek hespan ji Entabê vedigeriya, ji hêla Mişo Bekebûr Brazî ve tê vegotin. Ew û du hevalên wî ji vegera waliyê ji Entabê bo Rihayê agahdar bûn û kemînek danîn ser riya wî. Di dema êrîş û danûstandina agir de, Mişo karîbû siwarî erebeyê bibe û çend guleyan li walî reşand, hewl da ku wî bikuje. Lêbelê, dema ku hesp rabûn û erebe zivirî, ew ket erdê. Piştre walî çend guleyan li wî reşand dema ku ew li erdê dirêjkirî bû. Danûstandinek agir a dijwar û bêserûber dest pê kir. Di tariya şevê de, Mişo û hevalên xwe karîbûn bê zirar birevin.

Roja din, cendermeyan lêgerîna xwe ya ji bo wan zêde kirin, û bi alîkariya hin hevkarên herêmî, Mişo Bekebûr hate girtin û birin girtîgeha Urfayê. Ew çend mehan li wir ma, û heta serokê eşîrên Beraziya yên li herêmê jî nekarîn serbestberdana wî misoger bikin, ji ber ku ew bi mirinê hat mehkûm kirin.

Di dema darvekirinê de, rayedarên Tirk girseyek mezin ji xelkên herêmî kom kirin da ku şahidiya darvekirina wî bikin, bi mebesta ku ew wekî hişyariyek ji bo her kesê ku cesaret bike ku li dijî desthilatdariyê derkeve an qanûnên wê binpê bike.

Walî zilamekî pîr û dîndar ji xelkê Riha (Urfayê) bû. Dema ku ev cezayê neheq hat dayîn, wijdanê wî şiyar bû, nemaze ji ber ku bûyer bi aramî derbas bûbû bêyî ku kes zirarê bibîne. Ger wî cezayê bicîh anîba, wî xwe wekî kujer dihesiband, û ev raman wî ji tirsa Xwedê di şevê de şiyar dihişt.

Di roja cîbicîkirina biryara darvekirinê de, Mişo Bekebûr bi çavên girtî li meydanek giştî ber bi darvekirinê ve birin. Di wê gavê de, walî pêş de çû û li ber xelkê kombûyî rawestiya û got: "Ey gel, ev zilam, Mişo Bekebûr Berazî, ku hûn li ber xwe dibînin, niha li ber mirinê ye. Wî çend gule li min reşandin, ku ez jê xilas bûm. Min jî heft guleyên kujer li wî reşandin dema ku ew li ber min li erdê dirêjkirî bû, ku ew bi mûcîzeyekê ji wê xilas bû. Îradeya Xwedê bû ku em herdu jî heta vê gavê sax bimînin, ji ber ku jiyan û mirin tenê di destên Xwedê de ye û bi fermana wî ne. Ji ber vê yekê, ez dev ji mafê xwe yê şexsî li hember vî zilamî berdidim, û ez naxwazim bibim sedema mirina wî." Di wê gavê de, ji nav girseya kombûyî dengê "Allahu Ekber" û qîrînên şahiyê bilind bûn, ku vê helwesta bilind dihebandin. Hêjayî gotinê ye ku waliyên Osmanî yên wê demê xwedî desthilatên berfireh bûn, di nav de desthilata efûkirina kesên ku cezayê mirinê li wan hatiye birîn.

Piştre Mişo Bekebûr vegerandin girtîgeha Rihayê ... lê paşê bi kefaleta ku ji hêla serokê eşîra Bijan (Xalib Begê), ve hatibû dayîn hate berdan. Piştî demek kurt, Mişo vdîsa egeriya ser dîka bûyeran, êrîşî gelek xalên kontrolê, qereqol û dewriyeyên jandarmayên Tirk ên li nêzî sînorê Sûriye-Tirkiyeyê û deverên din kirin.

Di nav van bûyeran de, lêgerîna Mişo Bekebûr zêde bû, û ew neçar ma ku erd û milkên xwe yên li gundên Osmanak û Urfayê biterikîne. Ew û birayê wî yê mezin, Îbo Bekebûr, reviyan başûr ber bi bajarê Kobaniyê yê Sûriyeyê ve, li wir bi cih bûn. Li wir, wî aramî nedît - ji ber ku ew êdî nikaribû rasterast bi dijmin re rûbirû bibe - ji ber vê yekê wî zû hejmarek helbestên welatparêzî nivîsandin ku di hundurê wî de pir deng vedidan, dengê xwe yê xemgîn bilind kir. Ev helbest hemû mijarên dilşewat ên trajediyan û êşên gelê Kurd dihewînin, wan teşwîq dikin ku xwe bi ax û rehên xwe ve girêbidin. Ev yek Tirkan hêrs kir, yên ku li dijî wî bi nebûna xwe cezayek derxistin, fermana girtin û îdamkirina wî careke din bi darvekirinê dan - da ku dengê wî bêdeng bikin, hestên wî bitepisînin û Kurdan bitirsînin.

Mişo Bekebûr Berazî li Sûriyeyê ma, qet derneket, wekî cotkar dixebitî û hewesa xwe ya ji bo stran û helbestên kevneşopî yên xweber dişopand, heta ku di sala 1956an de li bajarê Kobaniyê (Parêzgeha Helebê) di temenê (77) saliya xwe de ji dunyayê bar kir..

Ji karên wêjeyî û hunerî yê Mişo Bekebûr (Memê Alan û Zîn – Tiyar û Xezalê - Siyamend û Xecê – Binefşê – Eyşa Îbê – Salih û Kejê – û Bêmal) Ev hemû çîrokên folklorîkin ku ji mîrata resen a Kurdî hatine wergirtin.

Di derbarê helbestên wî yên welatparêzî de… hin ji wan hatine tomarkirin: (Hawar Lo Welato –– Kurmanc Çiqas Pirin – Ez Çume Şamê).

Wergerandin ji erebî : Dawûd Çîçek

Xelat