Tofîq Wehbî; Roşinbîrêkî Dakokîkar le Elifbêy Latînî Kurdî
Nûser: Kanî Omer
Nûserî Kurd mamosta "Tofîq Wehbî" leser pirsî elifbêy Latînî Kurdî jyanî dekewête metirsîyewe, paş ewey wek roşinbîrêkî Kurd erkî nûsînî kitêbe menhecîyekanî pêdedrêt, pêşniyarî elifbêy Latînî dekat, belam leser ew boçûney dekewête kêşewe legel "Satih Husêrî"* be Masonî û le dîn lader wesf dekrêt.
"Tofîq Wehbî", nûser, zimanewan, mêjûnûs, syasetmend û efserî serbazî, şarezay biwarî şwênewar û mêjûnûsî Kurd, le rojî 1ȋ kanûnî duwemî 1891, le şaroçkey Çwartay şarî Silêmanî ledaykbuwe.
Wehbî, rolêkî zor karîgerî le roşinbîrî Kurdîda hebuwe, xawenî çendîn kitêb buwe le biware cyawazekanda, şeş zimanî zanîwe, gelêk pertûkî lebarey ziman û mêjûy Kurdistanî kon be zimananî Kurdî û Turkî û Erebî û Ȋngilîzî danawe zorbeşyanî çapkirduwe.
Herweha zor şarezayî le biwarî şwênewarnasîy Kurdistanda hebuwe, çendîn nûsînî lew bareyewe bilawkirdotewe, endamî komeley cugrafyanasanî Berîtanya buwe.
Salî 1924 be zimanî Erebî babetekanî leser zimanî Kurdî nusîwe le govarî "Dyarî Kurdistan" da bilawî kirduwetewe, dwatir çendîn rêsay bo zimanî Kurdî danawe.
Le deyey sîyekanî sedey rabirdû, dway biryarî xwêndinî Kurdî le Kurdistan, Tofîq Wehbî yekêk debêt lewaney erkî nûsînî kitêbe menhecîyekanî pêdespêrdirêt.
"Wehbî" pêy wabû elifbêy Latînî guncawtire bo zimanî Kurdî ta elifbêy Erebî -Aramȋ- û Kurdanî bakûrîş heman elifbê bekardênin û emeş zyatir le zimanî yekgirtûy Kurdî nizîkman dekatewe.
Leser em boçûney rûberûy gîrugrift debêtewe, "Satih Husêrî" nûserî nasyonalîstî Ereb be tundî berperçî boçûnekey dedatewe.
Belam Husêrî le berdem hewl û pêdagrîy "Wehbî"da şkist dehênêt, her leber eweş pena bo motîvî dîn debat bo şkistpêhênanî projekey Wehbî.
Le kitêbî yadawerîyekeyda Husêrî delêt: " Nameyekim bo zorbey şêx û mela karîgerekanî Kurd nard, lenamekeda nûsîm ke Tofîq Wehbî dije dîn û Masonîye û deyewêt elifbêy Quran bigorêt be elifbêy kafiran û Kurd le Ȋslam dabibrê".
Husêrîş herwek le kitêbekeyda deygêrêtewe, pêy wabû, debêt Kurd le dwarojda terîb bikrên, hengawî yekemîş bo terîbkirdin fêrbûnî ziman awêtebûnyayne lenaw roşinbîrî û Kultûrî Erebîda, eger Kurd elifbêy Latînî bekarbihênêt pirojey be Erebkirdinî Kurd şkist dênêt û metirsî cyabûnewey Kurdistanîş le Ȇraq ziyatir debêt.
Herweha amajey beweş kirduwe, melakan peyamekeyan zor bebaşî geyanduwe le wtarî rojî heynîda hanî xelkîyan dawe bo hêrişkirdineser Wehbî û be kafir û Masonî û lader le dîn wesfîyan kirduwe.
Em kardaneweyey xelik, buwe hoy mayey tirsî wezîr, çunke xelkeke nameyekîyan bo wezîr nardibû û cextîyan lewe kirdibuwewe Kurd elifbêy Latînî nawêt, em rûdawane buwe hoy ewey wezîr paşekşe bikat û elifbêy Erebî bo kitêbe menhecîyekanî Kurdî bisepêndirêt.
Wehbî, cige le kare gringekanî le biwarî roşinbîrîda ferhengî zimanî Kurdîşî danawe, Ȋngilîzekan bo ew kare gringey le bwarî zimanda pêyan wtuwe, Kurdekan bo em kare gringet le dahatûda peykerî altûnit bo dirust deken.
-----------------------
* Husêrî (1880-1968), Nûser û tȋyorȋstȋ nasyonalîstî Erebȋ, bawkî xelkî Heleb buwe û dadwer buwe le hkumetî Osmanîda. Xwêndinî Elmanî le Estenbul wergirtuwe û ta rûxanî dewletî Osmanî be dilsozî dewlet mawetewe. Le salî 919da deçête Dîmeşq û erkî perwerdeyî le Surya degrête esto. Lewê fêrî zimanî Erebî buwe. Dway şkistî Feysel (1920) legelîda deçête Ȇraq û buwe be berêweberî giştî perwerde û serokî zanko û serokî qutabxaney yasa û berêweberî şwênewar. Dway kudetakey Reşîd Elî Gîlanî (1941), dûrxirawetewe bo Surya û debête rawêjkarî perwerdeyî le lîjney roşinbîrî komkarî Erebî. Le nêwan salanî 1953 bo 1957 berêweberî peymangey twêjȋnewey Erebî le Qahîre le komkarî Erebî, buwe. Nûsînekanî Husêrȋ karîgerîyekî behêzî Fîxte û Ziya Gok Alp nîşan deden. Tonêkî nasyonalîstî kultûrîyan heye û karîgerîyekî zoryan leser nasyonalîzmî Nasrî û Besî hebuwe. Boçûnekanî ke le kitêbî xwêndinî Mîsr û Ȇraq û Suryada rengdanewey hebuwe, le nêwan salanî 1920 ta 1960 bîrî çend neweyekî xwêndkaranî em sê wilatey le qalib dawe.
XELAT
