37 sal biser kîmyabaran kirina Helebçe re derbas dibin

Îro 37emîn salvegera kîmyabarana Helebçeyê ye, ku di encamê de 5 hezar frêşte hatin şehîdkirin û bi hezaran kes jî birîndar bûn ku heta niha jî êş û azarên xwe dinalin.

Helebçe vedigere serdema Lulubis di sala 2000 berî zayînê de, di sala 641 de artêşa îslamî bajarokê ji destê Împeratoriya Sasaniyan rizgar kir û bû beşek ji Împeratoriya Misilmanan.

Di sala 1700 de, eşîra Sêzdeh mal, Helebçe ji nû ve ava kirin, paşê Cihû hatin bajêr û taxek Cihûyan ava kirin. Di serdema Mihemed Paşa Caf de çend mîrên Cafê hatin û li taxa Paşa Reşmal çend xanî ava kirin. Dûv re, mirovên din hatin û eşîrên Cafan derxistin û ew bêtir avadanbû û pêşket.

Berî ku bibe navçe, şaxekî navçeya Gulanbar (Xurmal) bûye. Di sala 1889an de bû navçe û Osman Paşa Caf bû yekem parêzgarê Helebçeyê. Jina wî Adîla Xanim jî bû hakimê Helebçeyê.

Li gor amarên Brîtanîyayê, nifûsa wî bajarî di sala 1920 de 6509 kes bû û îdareya Pêncwên, Xurmal, Warmawa û Derbendîxanê dikir.

Helebçe cihê jidayikbûna gelek helbestvanên Kurd ên mezin ên wekî Ehmed Muxtar Caf, Mewlewî , Abdullah Goran, Tahir Bag Caf, Qani` û hwd.

- Dibistana yekem sala 1919`an tê de hate avakirin

- Yekem otomobîl di sala 1924 de li bajarokê xuya bû, û paşê di heman salê de telegraf hate danîn.

- Yekem nexweşxane di sala 1929an de hatiye avakirin, dûv re jî di heman salê de av tê dabînkirin.

- Di sala 1933an de yekem dibistana keçan hat vekirin.

- Di sala 1936'an de yekem jenerator hatiye bikaranîn.

- Di sala 1939'an de yekem şanogerî ji aliyê lîstikvanên navdar Ehmed Cutyar û Salih Mela Ehmed ve tê lîstin.

- Di sala 1945an de yekem dibistana navîn hat avakirin û parka giştî di heman salê de hat vekirin.

Di salên 1930-an de li bajarokê Helebçe sê tax hebûn bi nave ( Paşa, Pîr Mihemed û Sara) ku bi giştî nêzî 500 xanî pêk dihatin.

Di sala 1952’an de gelê Helebçe bi pêşengiya Ehmedê Hacî Rehîmê navdar li dijî desthilatdariyê serhildanek da destpêkirin.

Hikûmeta Êraqê di 26ê Nîsana 1974an de bajarok bombebaran kir û di encamê de 100 kes hatin kuştin.

Di 16’ê Adara 1988’an de rejîma Baas bajarok bi çekên kîmyewî bombebaran kir û di encamê de herî kêm 5 hezar sivîl hatin kuştin.

Rûber û hêjmara nifûsa Helebçe:

 Rûbera wê 1599 kîlometre çargoşe ye û dema ku girêdayî parêzgeha Silêmaniyê bû, %39.9 ji rûbera giştî ya parêzgehê pêk dihat.

Heta êrîşa kîmyayî, hêjmara nifûsa wê zêdetirî 70,000 bû, li gorî amarên 2013, nifûsa 186 hezar kese.

 Helebçe .. Trajediya Reş

Îro 37emîn salvegera kîmyabarana Helebçeyê ye, ku di encamê de 5 hezar frêşte hatin kuştin û bi hezaran kes jî birîndar bûn ku heta niha jî êş û azarên wan dikişînin.

Di 16’ê Adara 1988’an de rejîma baas ya xwînxwar Helebçe kîmyabaran kir û di encamê de zarok, mêr, jin, extiyar û ciwan jî di nav de 5 hezar kes hatin şehîd kirin û hêjmarek zêde ji xelkê Helebçe koçberî sinorên Îranê bûn , eve ji bilî çendîn kes bi wê çekê birîndar bûn û heya niha ji ber êş û azarên wê dinalin..

Kîmyabaran kirina Helebçeyê gelek zarok sêwî man, gelek dê û bav ji zarokên wan hatin kirin, gelek malbat bi temamî jiyana xwe jidest dan heta bi çûk û candaran jî hatin jinavbirin. Ev karesat hê jî hindik e ku meriv qala wê bike û bi bîr bîne.

Di 13ê Adara 2014ê de Hikûmeta Herêma Kurdistanê Helebçe bi fermî kir parêzgeha çaremîn a Herêma Kurdistanê. Lê heta niha parlamentoya Êraqê li ser hebûna wê parêzgehê deng nedaye û fraksiyona YNKê hemû hewlên xwe dane ku di zûtirîn dem de têxin rojeva parlamentoyê û deng bidin. Ji bo vê jî bi hemû fraksyonan re hemahengî heye.

Parêzgeha Helebçe niha hemû dezgehên xwe hene û îsal li ser daxwaza Fraksiyona Yekîtiya Niştimaniya Kurdistanê (YNK) û Sekreteriya Giştî ya Encûmena Wezîrên Êraqê biryar da ku îro 16-3-2025 divê li Êraq bibe bêhnvedan lê Hikûmeta Herêma Kurdistanê red kir ku ew roj bibe betlaneya fermî.

 Serokwezîrê Êraqê par li ser daxwaza endamekî Fraksiyona YNKê li Parlamentoya Êraqê, 2 milyar dînar ji bo projeya derwazeya Helebçe xerc kiribû.

Elî Hesen Mecîd, ku bi navê Elî Kîmyawî jî tê nasîn, di nav wan sûcdarên ku dema behsa kîmyabarana Helebçeyê tê kirin, ew tawanbar tê bîra mirov, ew berpirsê hêzên gerok ên leşkerî û îstixbarata Êraqê bû û serperiştiya kîmyabarana Helebçeyê dikir

 Roja 24-10-2010, Dadgeha Cezayên Giran a Êraqê bi tometa kîmyabarana Helebçeyê cezayê darvekirinê lê birî û hate darvekirin.

XELAT/ PUKMEDIA